Η Μεγάλη Εβδομάδα διακρίνεται από μια πνευματικότητα και εσωτερικότητα. Μια σιωπή για να ακούσουμε την ψυχή μας, αλλά και να καταφέρουμε να έρθουμε πιο κοντά στον Θεό. Αυτή την ανάγκη μας έρχονται να καλύψουν μοναστήρια της Ηλείας που πραγματικά τελούν τις ακολουθίες του Πάσχα σε άκρως κατανυκτική και μυσταγωγική ατμόσφαιρα. Η Ηλεία κρύβει έναν σπάνιο θρησκευτικό θησαυρό που όλοι αξίζουν να γνωρίζουν. Μνημεία που συνθέτουν ένα μοναδικό οδοιπορικό, που γεμίζει κατάνυξη και συγκίνηση τον ευλαβικό προσκυνητή και γοητεύει με την ομορφιά και την ηρεμία του τον κάθε ταξιδιώτη και περιηγητή. Τα μοναστήρια της Ηλείας αποτελούν ξεχωριστούς προορισμούς, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «Φάροι της Ορθοδοξίας». Κατάνυξη , αφοσίωση και πίστη, συνθέτουν ένα μοναδικό οδοιπορικό που προσφέρει μοναδική συγκίνηση τους ανθρώπους που τα επισκέπτονται από την άκρη της Ελλάδας αλλά και τα πέρατα του κόσμου.
Ιερά Μονή Παναγίας Χρυσοπηγής Δίβρης (Άνω Μονή Δίβρης)
Η Ιερά Μονή Παναγίας Χρυσοπηγής ή Άνω Μονή ή Μονή Ζωοδόχου Πηγής, βρίσκεται λίγο ψηλότερα από το γραφικό χωριό Δίβρη ή Λάμπεια της ορεινής Ηλείας, κοντά στα σύνορα με την Αχαΐα, και είναι περιτριγυρισμένη από πυκνό δάσος με έλατα και άφθονα τρεχούμενα νερά. Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα μεταβυζαντινά μοναστήρια της περιοχής και ίσως ολόκληρης της χώρας. Ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα από τον Όσιο Ιωακείμ τον Νέο από την Αχαΐα. Ήταν σταυροπηγιακή και διέθετε μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις και αρκετά μετόχια. Σύμφωνα με την παράδοση, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν καταφύγιο για τους αγωνιστές της επανάστασης, ενώ στέγαζε και το κρυφό σχολειό της περιοχής. Στην περίοδο της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου υπέστη πολλές καταστροφές και στα νεότερα χρόνια επισκευάσθηκε από τους μοναχούς και ξαναλειτούργησε.
Το συγκρότημα της μονής περικλείεται από περίβολο που σχηματίζουν οι πτέρυγες με τα βοηθητικά κτήρια. Στη μία πλευρά της αυλής δεσπόζει το καθολικό, που έχει ενσωματωθεί στην ανατολική πτέρυγα και χάνεται ανάμεσα στα μεταγενέστερα προσκτίσματα. Είναι μονόχωρος καμαροσκεπής ναός με τρίπλευρη αψίδα στα ανατολικά και νάρθηκα στα δυτικά. Το εσωτερικό του είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες του 1667, όπως αναγράφεται στην κτητορική επιγραφή επάνω από την είσοδο, στην οποία αναφέρεται και ο άρχοντας Ζαφείρης, από το χωριό Πέτα, που έδωσε τα χρήματα για την αγιογράφηση. Ο διάκοσμος διατηρείται σχεδόν ακέραιος, είναι οργανωμένος σε ζώνες, και εκφράζει μια πιο λαϊκή τεχνοτροπία. Οι τοιχογραφίες στον νάρθηκα είναι μεταγενέστερες, όπως και το τέμπλο, που είναι κτιστό και έχει εμπλουτιστεί με ξυλόγλυπτη επένδυση, που χρονολογείται στο 1845. Στη νότια πλευρά του καθολικού έχει προσαρτηθεί το παρεκκλήσιο των Αγίων Κήρυκου και Ιουλίτας. Στη μονή υπάρχει βιβλιοθήκη με σπάνια βιβλία και χειρόγραφα, ενώ μία σήραγγα από τον περίβολο οδηγεί στην υπόγεια αίθουσα όπου λέγεται ότι λειτουργούσε το κρυφό σχολειό.
Η μονή είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή αλλά πανηγυρίζει το Γενέσιο της Θεοτόκου, στις 8 Σεπτεμβρίου, λόγω των κλιματολογικών συνθηκών.
************
Ιερά Μονή Παναγίας Κρεμαστής
Η επιβλητική Ιερά Μονή της Παναγίας Κρεμαστής βρίσκεται στην πανέμορφη πευκόφυτη χαράδρα που σχηματίζεται ανάμεσα στα χωριά Λάνθι και Λαμπέτι, επάνω στον απόκρημνο βράχο με τη μαγευτική θέα στο δάσος της Φολόης και στο βουνό του Ερύμανθου. Οφείλει την ονομασία της στην παράδοση ότι την εικόνα της Παναγίας βρήκε αιωρούμενη μέσα στο σπήλαιο ένας βοσκός που κρεμάστηκε από τον βράχο, καθώς και στο γεγονός ότι η ίδια η μονή φαίνεται σαν να κρέμεται από τον βράχο.
Ιδρύθηκε στις αρχές του 17ου αιώνα, μάλιστα σε μία επιγραφή που δεν σώζεται σήμερα αναφερόταν το 1601 ως έτος κατασκευής του ναού. Λόγω της δυσπρόσιτης τοποθεσίας της, στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και της επανάστασης του 1821 ήταν τόπος συνάντησης των οπλαρχηγών και καταφύγιο των κατοίκων της περιοχής. Επίσης, είχε σπουδαία προσφορά στην παιδεία των Ελλήνων και σύμφωνα με την παράδοση, στους χώρους της λειτουργούσε κρυφό σχολειό. Το 1880 έγινε μετόχι της Μονής Σκαφιδιάς, ανέκτησε την αυτοτέλειά της για λίγο και το 1933μετατράπηκε από ανδρική σε γυναικεία.
Το καθολικό της μονής είναι ναός διαμορφωμένος μέσα σε σπήλαιο. Το 1976 το σπήλαιο καταστράφηκε από κατολίσθηση και σήμερα έχει απομείνει μόνο ένα φυσικό κοίλωμα του βράχου, στα δυτικά του. Ο ναός έχει ανακαινισθεί πλήρως, έχει διαπλατυνθεί και έχουν προστεθεί μαρμάρινο τέμπλο και εικόνες βυζαντινής τεχνοτροπίας.
Στη μονή υπάρχουν παρεκκλήσια του Αγίου Νεκταρίου και του Οσίου Αντωνίου του Μεγάλου και λειτουργεί ξενώνας για τη φιλοξενία των επισκεπτών.
Τη Μονή επιλέγουν πολλοί προσκυνητές κατά τη διάρκεια όλου του έτους, με κορύφωση στις 23 Αυγούστου, ημέρα που εορτάζει η Μονή, όταν χιλιάδες προσκυνητές συρρέουν για να προσκυνήσουν τη Θεομήτορα.
************
Ιερά Μονή Σκαφιδιάς
Αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, στο ειδυλλιακό τοπίο δίπλα στις εκβολές του ποταμού Ιάρδανου και στην καταγάλανη παραλία της Σκαφιδιάς, δεσπόζει η επιβλητική ομώνυμη μονή της Σκαφιδιάς. Για την ονομασία της υπάρχουν διάφορες παραδόσεις, που τη συνδέουν με την αρχαία Φειά, με τη μορφολογία της θέσης της που μοιάζει με σκαφίδι, με τους ντόπιους κατασκευαστές σκαφιδιών ή με την εύρεση της χαμένης σήμερα εικόνας της Παναγίας, σε μια σκάφη μέσα στη θάλασσα.
Η Μονή είναι η παλαιότερη της Ηλείας, καθώς η ύπαρξή της ανάγεται τουλάχιστον στον 12ο αιώνα. Στη μακραίωνη ιστορία της γνώρισε περιόδους ακμής αλλά και πολλές καταστροφές. Στα χρόνια της Α΄ Τουρκοκρατίας ερημώθηκε και οι μοναχοί της κατέφυγαν στη Ζάκυνθο, ενώ στην περίοδο της Ενετοκρατίας (τέλη 17ου – αρχές 18ου αιώνα) έγινε μετόχι της Μονής Στροφάδων της Ζακύνθου και ανακαινίσθηκε. Στην περίοδο της Β΄ Τουρκοκρατίας και της ελληνικής επανάστασης, στην οποία συμμετείχε ενεργά, πυρπολήθηκε δύο φορές. Το 1886 κατέρρευσε από σεισμό και το 1943-1944 καταστράφηκε από γερμανικά και ιταλικά στρατεύματα.
Το συγκρότημα από μακριά θυμίζει μεσαιωνικό φρούριο, αν και η σημερινή μορφή του είναι αλλοιωμένη λόγω των επισκευών και μετατροπών που έχει υποστεί. Κυρίαρχη θέση έχει το μοναδικό τετράπλευρο διώροφο κτήριο στο κέντρο της δυτικής πλευράς, με τους τέσσερις κυλινδρικούς προμαχώνες στις γωνίες. Κτίστηκε ίσως στην περίοδο της Ενετοκρατίας, όπως δείχνει η δυτικότροπη αρχιτεκτονική του, και στέγαζε το ηγουμενείο και το θησαυροφυλάκιο της μονής, ενώ χρησίμευε ως καταφύγιο των μοναχών σε περίπτωση κινδύνου. Το καθολικό κτίστηκε τον 12ο αιώνα και αρχικά ήταν σταυροειδής τρουλαίος ναός, από τον οποίο διατηρούνται μόνο τμήματα της πλινθοπερίκλειστης τοιχοποιίας στην αντολική πλευρά. Το 1887, μετά την καταστροφή του, μετατράπηκε σε μονόχωρη βασιλική με νάρθηκα και προστώο. Στον νάρθηκά του σώζονται τοιχογραφίες λαϊκής τεχνοτροπίας, που χρονολογούνται στο 1710.
Η μονή διαθέτει σημαντικό αρχείο, βιβλιοθήκη και μουσείο με πλούσια κειμήλια. Είναι γυναικεία και εορτάζει στις 15 Αυγούστου.
************
Ιερά Μονή Φραγκοπηδήματος
η ιστορική μονή που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο, γνωστή ως Μονή Φραγκοπηδήματος βρίσκεται βόρεια του χωριού Βούναργο, περίπου στο μέσο της διαδρομής Πύργου – Αμαλιάδας. Η ονομασία της οφείλεται στην παράδοση ότι κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ένας Φράγκος ιππότης πήδησε μαζί με το άλογό του από τον βράχο για να μην πέσει στα χέρια των Σαρακηνών και σώθηκε επικαλούμενος τον άγιο Νικόλαο,. Για τον λόγο αυτό έκτισε τον ναό και αφιέρωσε στον άγιο την περιοχή, εκπληρώνοντας το τάμα του.
Η μονή ιδρύθηκε πιθανότατα στις αρχές του 14ου αιώνα και για πολλά χρόνια ήταν μετόχι της πατριαρχικής και σταυροπηγιακής Μονής της Παναγίας Χρυσοπηγής της Δίβρης και της Μονής Σκαφιδιάς. Γνώρισε μεγάλη ακμή στην περίοδο της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας, ιδιαίτερα κατά τον 17ο αιώνα, και διέθετε αξιόλογη περιουσία και πλούσια βιβλιοθήκη με σπάνιες εκδόσεις, πολλές από τις οποίες ανάγονταν στον 16ο αιώνα.
Το 1798 αποσπάσθηκε από τη Μονή Σκαφιδιάς και λειτούργησε ως ανεξάρτητη σταυροπηγιακή μονή. Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά την επανάσταση του 1821, συνεργάσθηκε με τους οπλαρχηγούς της περιοχής και υπάρχει η παράδοση ότι ο ηγούμενός της οργάνωνε εκστρατείες έως την Πάτρα. Στα χρόνια μετά την απελευθέρωση περιέπεσε σε παρακμή και επανιδρύθηκε ως γυναικεία, με βασιλικό διάταγμα του 1929. Στα νεότερα χρόνια η μονή έγινε γνωστή για τα περίφημα εργόχειρα που ύφαιναν οι μοναχές της στον αργαλειό.
Το συγκρότημα της μονής περικλείεται από μεγάλα διώροφα κτήρια που στεγάζουν κελιά και βοηθητικούς χώρους. Στο κέντρο βρίσκεται το καθολικό, που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο και αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο της βασιλικής. Μετά τις σοβαρές ζημιές που υπέστη κατά τους σεισμούς του 1993 η μονή ανοικοδομήθηκε και απέκτησε νέο, ευρύχωρο και μεγαλοπρεπή ναό, κτισμένο σύμφωνα με τον βυζαντινό ρυθμό.
Η μονή πανηγυρίζει στις 6 Δεκεμβρίου.
************
Ιερά Μονή Φραγκαβίλλας
Ο ιερός ναός Κοίμησης της Θεοτόκου, που ήταν το καθολικό της βυζαντινής μονής της Φραγκαβίλλας, βρίσκεται στο καταπράσινο ύψωμα με την πυκνή βλάστηση που βρίσκεται νοτιοανατολικά της Αμαλιάδας, προβάλλει ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της Ηλείας,. Η ονομασία πιθανότατα απηχεί τη φραγκική παρουσία στην περιοχή σε μεταγενέστερους χρόνους και δεν έχει άμεση σχέση με τον ναό, που είναι παλαιότερος από την εποχή της Φραγκοκρατίας.
Ο ναός οικοδομήθηκε τον 11ο αιώνα και είναι το μόνο κτίσμα που έχει διατηρηθεί από το συγκρότημα της μονής. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα σώζονταν κοντά του ερείπια κτηρίων που μάλλον στέγαζαν τα κελιά των μοναχών. Σήμερα, όμως, ο χώρος του έχει αλλοιωθεί από τις επεμβάσεις, τις διαμορφώσεις και την ανέγερση νέων κτισμάτων και έχει ανεβεί το επίπεδό του έτσι ώστε να παραμορφώνονται οι αναλογίες του κτηρίου. Και το ίδιο το οικοδόμημα, όμως, έχει υποστεί σημαντικές μετατροπές στο πέρασμα των αιώνων, ιδιαίτερα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Αρχιτεκτονικά, ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, με τρούλο που στηρίζεται σε πεσσούς. Είναι ενδιαφέρον ότι ανήκει σε μία ιδιαίτερη κατηγορία ναών, στους οποίους το δυτικό σκέλος του σταυρού είναι μικρότερο. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με μεγάλους λαξευμένους πωρόλιθους και πλίνθους, με κεραμοπλαστικό διάκοσμο στην αψίδα του ιερού, ενώ στον τρούλο έχει υιοθετηθεί η περίφημη τεχνική της «κρυμμένης πλίνθου», που απηχεί την αρχιτεκτονική παράδοση της Κωνσταντινούπολης και εμφανίζεται εδώ για πρώτη φορά στην Πελοπόννησο. Η στέγη του δεν είναι η αρχική, αλλά αποτελεί διαμόρφωση της δεκαετίας του 1960, όταν έγιναν εκτεταμένες επεμβάσεις στο κτήριο. Στο εσωτερικό του σώζονται ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες που χρονολογούνται στον 17ο αιώνα, ενώ νεότερες είναι οι τοιχογραφίες στο κτιστό τέμπλο.
************
Ι. Ν. Παναγίας Καθολικής (Ι. Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου Γαστούνης)
Ο ιερός ναός της Παναγίας της Καθολικής, που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, βρίσκεται στην άκρη της πόλης της Γαστούνης και αποτελεί ένα από τα παλαιότερα βυζαντινά μνημεία της Ηλείας. Η ονομασία του οφείλεται μάλλον στο γεγονός ότι ήταν ο κεντρικός ναός της Γαστούνης, που υπήρξε το μεγαλύτερο οικιστικό κέντρο της Ηλείας και έδρα επισκοπής.
Χρονολογείται πιθανότατα στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα και πληροφορίες για την ίδρυσή του μας δίνει μια επιγραφή στην αψίδα του ιερού, που μάλλον αντιγράφει την αρχική κτητορική επιγραφή. Σύμφωνα με αυτή, ο ναός ανεγέρθηκε το έτος 1278/9 και κτήτορές του ήταν έξι αδέλφια, οι άρχοντες Καλληγόπουλοι και οι σύζυγοί τους. Τα ονόματα των συζύγων αναφέρονται και σε μία εγχάρακτη επιγραφή που σώζεται σε κακή κατάσταση και χρονολογείται επίσης στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα.
Αρχιτεκτονικά ο ναός ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου, με νάρθηκα στη δυτική πλευρά και οκτάπλευρο τρούλο που στηρίζεται σε δύο κίονες. Η τοιχοποιία του ακολουθεί το πλινθοπερίκλειστο σύστημα, με διπλές πλίνθους γύρω από κάθε λίθο, και διακοσμείται με απλή κεραμοπλαστική διακόσμηση. Ενδιαφέρον είναι το οξυκόρυφο τόξο στη σφραγισμένη σήμερα βόρεια θύρα, το μοναδικό στοιχείο του μνημείου που δείχνει φραγκική επίδραση. Σε μεταγενέστερους χρόνους προστέθηκε ο εξωνάρθηκας και ανοίχθηκαν οι μεγάλες θύρες.
Το εσωτερικό του ναού διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες. Οι περισσότερες από αυτές χρονολογούνται με ακρίβεια στο 1702, την περίοδο της Ενετοκρατίας, σύμφωνα με επιγραφή που αναφέρει ότι έγιναν με δαπάνη του Ιωαννικίου Νείρου, επισκόπου Ωλένης. Στον 19ο αιώνα επιζωγραφήθηκε μέρος του εσωτερικού από κάποιο ζωγράφο που ονομαζόταν Σοφοκλής, και έγιναν γενικότερες επισκευές στο κτήριο. Κυρίαρχη θέση στο εσωτερικού του ναού κατέχει και η θαυμάσια φορητή εικόνα της Θεοτόκου.
Ο ναός εορτάζει δύο φορές τον χρόνο, την Τρίτη του Πάσχα και στις 15 Αυγούστου.
************
Ιερά Μονή Παναγίας Βλαχέρνας (Ιερά Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου)
Σε μια θαυμάσια κοιλάδα με αιωνόβιες ελιές, στο χωριό Κάτω Παναγιά, κοντά στην Κυλλήνη, βρίσκεται η ιστορική Μονή του Γενεσίου της Θεοτόκου, που ονομάστηκε Μονή της Παναγίας Βλαχέρνας, σε ανάμνηση της ξακουστής ομώνυμης μονής της Κωνσταντινούπολης.
Η ίδρυσή της τοποθετείται στα τέλη του 12ου ή στις αρχές του 13ου αιώνα, αλλά η οικοδόμησή της φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε από τους Φράγκους, που κατέλαβαν την περιοχή το 1205. Παρέμεινε στην κατοχή των Λατίνων μοναχών του Τάγματος των Φρεμενούρων κατά τον 15ο και τον 16ο αιώνα, και πέρασε πάλι στα χέρια των ορθόδοξων τον 17ο αιώνα, οπότε έγινε σταυροπηγιακή.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και της επανάστασης του 1821 υπέστη πολλές καταστροφές, με αποκορύφωμα την πυρπόλησή της από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ, το 1826, γεγονός που οδήγησε στην προσωρινή ερήμωσή της. Λειτούργησε και πάλι ως γυναικεία και από το 1978 μέχρι σήμερα είναι ευαγές ίδρυμα και φιλοξενεί γυναικείο οίκο ευγηρίας.
Το καθολικό, που δεσπόζει στο κέντρο της αυλής του μοναστηριακού συγκροτήματος, θεωρείται από τα ομορφότερα δείγματα αρμονικού συγκερασμού της ανατολικής και της δυτικής εκκλησιαστικής τέχνης. Πρόκειται για μεγάλη τρίκλιτη ξυλόγεστεγη βασιλική με νάρθηκα και εξωνάρθηκα, κτισμένη από κοκκινωπό πωρόλιθο, με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας, με διπλές πλίνθους γύρω από κάθε λίθο. Στους τοίχους της έχουν ενσωματωθεί λίθοι και ανάγλυφα από παλαιοχριστιανικό κτίσμα που υπήρχε στην περιοχή. Το ανατολικό τμήμα του ναού θεωρείται παλαιότερο, του τέλους του 12ου ή των αρχών του 13ου αιώνα, ενώ το δυτικό, με τον νάρθηκα και τον εξωνάρθηκα, αναμορφώθηκε από τους Φράγκους κατακτητές σύμφωνα με δυτικά αρχιτεκτονικά πρότυπα. Σε αυτούς οφείλεται και ο εντοιχισμός του ιδιόμορφου ηλιακού ρολογιού από λευκό μάρμαρο στον εξωνάρθηκα. Το εσωτερικό του ναού είναι αγιογραφημένο με θαυμάσια έργα, των μέσων του 18ου αιώνα.
Η μονή διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη με κειμήλια και λείψανα αγίων, και στους χώρους της σώζονται τάφοι Φράγκων αρχόντων. Πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου.
************
Ιερά Μονή Πορετσού
Η Ιερά Μονή Πορετσού είναι ανδρώο μοναστήρι που ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Ηλείας και είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Βρίσκεται εντός του Νομού Αχαΐας κοντά στα όριά του με τον Νομό Ηλείας, πλησίον των χωριών Αγράμπελα (πρώην Πορετσό) και Πλατανίτσα (πρώην Γερμοτζάνι ή Ρεμουτζάνι) των Καλαβρύτων και είναι χτισμένη στους πρόποδες του Ερύμανθου σε υψόμετρο 794 μέτρωνΣαφείς πληροφορίες για την ίδρυση της Μονής δεν υπάρχουν. Σύμφωνα με μια εκδοχή ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από τον όσιο Λουκά. Άλλοι πάλι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα από τον όσιο Μελέτιο σε διαφορετική πάντως θέση από αυτή που βρίσκεται σήμερα. Μετά την καταστροφή της αρχικής Μονής από πυρκαγιά, αυτή ξανακτίστηκε στο σημείο που βρίσκεται τώρα.
Την σημερινή της μορφή η Μονή την απέκτησε μεταξύ των ετών 1608 – 1611 όταν ανακαινίστηκε “εκ βάθρων” με την συνδρομή του άρχοντα Σπυλιώτη Κλωκόνη, σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει στο καθολικό της το οποίο αγιογραφήθηκε την ίδια περίοδο από τους Ναυπλιώτες αδελφούς Μόσχου.
Τόσο η Μονή όσο και οι μοναχοί της διαδραμάτισαν σημαντικότατο ρόλο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Σε αυτήν κατέφυγε το 1824 – 1825 ο Ασημάκης Φωτήλας όταν διατάχτηκε η σύλληψή του από τον Κωλλέτη. Επίσης σε ένα σπήλαιο κοντά στο μοναστήρι κρυβόταν για μεγάλο διάστημα και ο Ανδρέας Ζαΐμης μαζί με τον πατέρα του μέχρι να τους δοθεί αμνηστία από την κυβέρνηση Κουντουριώτη.
Σοβαρά προβλήματα αντιμετώπισε το μοναστήρι κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Το 1943 λεηλατήθηκε από τους Γερμανούς και τα περισσότερα κειμήλιά του κλάπηκαν. Από αυτά τα μόνα που σώθηκαν είναι ορισμένοι χειρόγραφοι κώδικες σε μεμβράνη, ο παλιότερος των οποίων είναι του 1698 καθώς και ένα χειρόγραφο τετραευάγγελο του 13ου ή 14ου αιώνα.
Σήμερα η Μονή έχει ανακαινιστεί πλήρως, αλλά δεν διαθέτει δική της Αδελφότητα.
************
Ιερά Μονή Παναγίας Ελεούσης Λυγιάς
Η Ιερά Μονή Παναγίας Ελεούσης στην Λυγιά Βαρθολομιού είναι κτισμένη μέσα σε ένα κατάφυτο, μαγευτικό φαράγγι, δίπλα σε μια σπηλιά με σταλακτίτες.
Το νερό από τις πηγές που αναβλύζουν στο εσωτερικό της σπηλιάς θεωρείται αγίασμα, ενώ οι αλλεπάλληλες καταστροφές που έχει υποστεί το μοναστήρι ανά τα χρόνια σε συνδυασμό με το γεγονός πως στέκει ακόμη αγέρωχο, κάνει ιδιαίτερα ξεχωριστή την επίσκεψη στους χώρους του.
Δίπλα από την εκκλησία, στο εσωτερικό της μονής, υπάρχει ένας πύργος, ενώ όλο το συγκρότημα περιβάλλεται από έναν επιβλητικό οχυρωματικό περίβολο.
Κτίστηκε τον 9ο μ.Χ. αιώνα και πήρε το όνομα από την εικόνα της Παναγίας που βρέθηκε και της έδωσαν το επίθετο Ελεούσα ζητώντας της την προστασία των κατοίκων της περιοχής.
Τα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Μονή της Αγίας Ελεούσας αποτέλεσε το καταφύγιο των κατατρεγμένων. Από τις αλλεπάλληλες καταστροφές και λεηλασίες έχουν απομείνει η εκκλησία και ένας μισογκρεμισμένος πύργος που χρησίμευε για την προστασία των μοναχών από τους επιδρομείς και ο οποίος τώρα έχει επισκευασθεί. Ο πύργος της Μονής μετά την επισκευή του Η Μονή έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επανάσταση του 1821.
************
Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Σπάτων
Η Ιερά μονή Αγίου Νικολάου (Σπάτα) Βρίσκεται στο 17o χλμ. ανατολικά της Βάρδας και 1.500 μέτρα από το Χωρίο Σπάτα.
Η Μονή κτίσθηκε πριν 200 περίπου χρόνια εκεί όπου ευρέθηκε η ιερή εικόνα του Αγίου Νικολάου και απετέλεσε την αιτία της περαιτέρω αναπτύξεως της. Δύο εκδοχές υπάρχουν για την εύρεση της εικόνας. Η πρώτη είναι ότι η εικόνα ευρέθη από κάποιο βοσκό ο οποίος ακολουθώντας ένα του ζώο τον οδήγησε στην πηγή, του Αγίου απ’ την οποία αυτό έπινε νερό. Η δεύτερη ότι, άλλοι βοσκοί που είχαν τα ζώα τους στο απέναντι της Μονής βουνό είδαν μια λάμψη, η πορεία της οποίας απ’ τη Δύση προς την Ανατολή τερμάτιζε στο μέρος όπου σήμερα βρίσκεται η Μονή. Κατόπιν έρευνας βρήκαν την Αγία εικόνα.
Η Μονή αποτελείται από τρία κτιριακά συγκροτήματα το παλαιότερο είναι ο Ναός, το μικρό αρχονταρίκι, η τράπεζα, παλαιοί μικροί ξενώνες κτλ. Το δεύτερο είναι κτίριο του ορφανοτροφείου της Μονής, και το τρίτο Ξενώνες και αίθουσα φιλοξενίας.
Η Μονή εορτάζει τρεις φορές το χρόνο. Στις 6 Δεκεμβρίου ημέρα μνήμης του αγίου. Την 10ην Μαΐου ιδιαίτερα και πιο πανηγυρικά, ημέρα μετακομιδής του ιερού Λειψάνου του Αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας προς το Μπάρι της Ιταλίας. Και κατά την εορτή της Αγίας Πεντηκοστής.
Τα μαρτυρούμενα θαύματα του Αγίου είναι πάμπολα γι’ αυτό και κατά τας πανηγύρεις του η Μονή κατακλύζεται από πλήθος προσκυνητών από την Ηλεία και την Αχαϊα κυρίως αλλά και από πολλά μέρη της Ελλάδος.
************
Ιερά Μονή Αγίου Γεώργιου Λαμπετίου
Η Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Λαμπετίου βρίσκεται έξω από το χωριό και περίπου 3 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Πύργου. Πρόκειται για μία πετρόκτιστη εκκλησία που έχει πανοραμική θέση, με θέα το Ιόνιο Πέλαγος. Παλαιότερα ήταν ένα μικρό εξωκκλήσι, ενώ το 1970 μετατράπηκε σε Γυναικείο Ησυχαστήριο από τον μακαριστρό Μητροπολίτη Ηλείας Αθανάσιο. Αυτό το σημείο ενδιαφέροντος είναι Πεδινό και Αγροτικό. Κατάλληλη εποχή επισκεψιμότητας: Όλο το χρόνο. Είναι προσβάσιμο με δημόσια μέσα μεταφοράς Στο Ησυχαστήριο του Αγίου Γεωργίου Λαμπετίου (ή Αγιωργάκη όπως το ξέρουν οι ντόπιοι) σήμερα μονάζει μόνο μία μοναχή, η Γερόντισσα Μακρίνα Διακοπούλου.
************
Ιερά Μονή Ασκητή Γουμέρου
Στους δυτικούς πρόποδες του όρους Φολόη βρίσκεται το εξαιρετικό φαράγγι του Γούμερου, που έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως μνημείο φυσικής ομορφιάς.
Μέσα στο καταπράσινο φαράγγι, ανάμεσα σε δύο βράχους βρίσκεται «σφηνωμένη» η σπηλαιώδη Μονή του «Ασκητή», που είναι αφιερωμένη στην Κατάθεση της Τίμιας Ζώνης της Θεοτόκου.
Στους δυτικούς πρόποδες του όρους Φολόη στην Ηλεία βρίσκεται το εξαιρετικό φαράγγι του Γουμέρου, που έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως μνημείο φυσικής ομορφιάς.
Μέσα στο καταπράσινο φαράγγι, ανάμεσα σε δύο βράχους βρίσκεται «σφηνωμένη» η σπηλαιώδη Μονή του «Ασκητή», που είναι αφιερωμένη στην Κατάθεση της Τίμιας Ζώνης της Θεοτόκου.
Η μονή πήρε το όνομά της από έναν ασκητή, που λέγεται ότι ζούσε στο φαράγγι του Γουμέρου.
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, κάποιοι κάτοικοι που κυνηγούσαν στην περιοχή, τον πέρασαν για αγριογούρουνο και τον τραυμάτισαν θανάσιμα.
Καταλήγοντας στον σημερινό χώρο της μονής βρήκαν μία εικόνα της Παναγίας να κρατά ένα βρέφος. Έτσι οι κάτοικοι έχτισαν τη μονή στο φυσικό κοίλωμα δυο σπηλαίων, που σμίγουν δυο βουνά. Συγγραφικές πηγές αναφέρουν επίσης ότι όταν απεβίωσε ο Ασκητής ενταφιάστηκε μέσα στον χώρο της Μονής.
Η σπηλιά είναι χωρισμένη σε δύο μέρη. Στο πρώτο υπάρχει το ιερό της Μονής, ένα είδος διαδρόμου-εξώστη και ένα πηγάδι. Λέγεται ότι στο σημείο, όπου έπεσε το άψυχο σώμα του ασκητή, ανάβλυζε νερό για αυτό και έφτιαξαν το πηγάδι Στο δεύτερο μέρος συναντά κανείς τα ερείπια της βυζαντινής μονής, που χρονολογείται γύρω στο 1200 μ.Χ., σε ένα κοίλωμα 300 τ.μ., ύψους 50 μ. να ατενίζει τον ουρανό.
Ιστορικές καταγραφές αναφέρουν ότι στον χώρο της μονής υπήρχε το Μαντείο των Αθλητών και ότι η διαδρομή προς τη μονή, ήταν το αρχαίο καλντερίμι, τμήμα της ιερής οδού Ήλιδας – Ολυμπίας, από όπου περνούσαν οι αθλητές για την αρχαία Ολυμπία.
Σήμερα ο επισκέπτης που θα ακολουθήσει την διαδρομή μέσα στο φαράγγι, θα συναντήσει τις αρχαιότερες ελιές της Ελλάδας, με κλαδιά από τις οποίες στεφάνωναν τους Ολυμπιονίκες.
Τα ερείπια της βυζαντινής μονής που χρονολογείται γύρω στο 1200 μ.Χ.
************
Ιερά Μονή Εισοδιωτίσσης Αγίου Ιωάννη Πύργου
Η Ιερά Μονή Εισοδιωτίσσης είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Βρίσκεται στο 5ο χλμ της οδού Πύργου-Κατακόλου, στο χωριό Άγιος Ιωάννης.
Η εκκλησία τα Μονής είναι μια μικρή σπηλιά στο βράχο, κατασκευασμένη τον 15ο αιώνα. Μέχρι το 1974 ήταν μετόχι της Μονής Σκαφιδιάς. Μετά το 1974 ιδρύθηκε η σχολή Αγιογραφίας και Βυζαντινής μουσικής που στεγάζεται στο κτίριο μπροστά από την εκκλησία και η Μονή έγινε ανεξάρτητη. Στις 8 Σεπτεμβρίου που είναι η εορτή της γέννησεως της Υπεραγίας Θεοτόκου, εορτάζει και πανηγυρίζει η μονή.
