Τι έδειξε η αυτοψία των ερευνητών της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων
Της Άννας Αγγελίδου
[email protected]
Έναν μοναδικό αρχαιολογικό θησαυρό, καλά φυλαγμένο από το χρόνο κρύβει ο βυθός της Αρχαίας Φειάς, στον κόλπο του Άγιου Ανδρέα. Ένα ή περισσότερα ανεξερεύνητα, για την ώρα, αρχαία ναυάγια κοντά στη νησίδα Τηγάνι, ένα μοναδικό ψηφιδωτό σε βάθος περίπου δύο (2) μέτρων που μπορεί να μαρτυρά την ύπαρξη ενός αρχαίου Ναού, σημαντικά οικοδομικά «λείψανα» σε όλο το κόλπο, μέχρι και 200 μέτρα από την ακτή και σε βάθος μέχρι πέντε μέτρων, αλλά και πολλά αρχιτεκτονικά μέλη, όπως ορθοστάτες, σπόνδυλοι κιόνων δωρικού και ιωνικού ρυθμού, καθώς και κιονόκρανα, παραμένουν καλά κρυμμένα στο βυθό, προστατευμένα από την άμμο. Η Αρχαία Φειά, αποκαλύπτει σταδιακά τα μυστικά της, με την ιστορία της να χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ακόμα και ο μεγάλος σεισμός που σημειώθηκε το 550-551 μΧ, και είχε σαν αποτέλεσμα να βυθιστεί μεγάλο τμήμα της περιοχής, δεν στάθηκε ικανός να διαγραφεί, την ιστορία της περιοχής.
Η ομάδα της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων με υπεύθυνο τον αρχαιολόγο Στάθη Καραγιαννάκη, την συντηρήτρια Ειρήνη Μάλλιου, την υπεύθυνη καταδύσεων Αθηνά Πατσούρου καθώς και τον Γιώργο Μπουζαλάκο, αναχώρησαν την Παρασκευή 22 Νοεμβρίου για την Αθήνα έχοντας ολοκληρώσει την τελική αυτοψία στο βυθό της Αρχαίας Φειάς και έχοντας μαζί τους πολύτιμο φωτογραφικό υλικό από τον μοναδικό αρχαιολογικό θησαυρό.
Αυτό το οποίο θα ακολουθήσει, όπως επεσήμαναν μιλώντας στην «Πρώτη» οι εκπρόσωποι της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, είναι στις αρχές του 2025 η υπογραφή προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Δήμου Πύργου και του υπουργείου Πολιτισμού, προκειμένου να προχωρήσει μία 3ετής ή 5ετής έρευνα, από την οποία θα αποκαλυφθούν τα μυστικά του βυθού ενώ στη συνέχεια ο Δήμος θα έχει την δυνατότητα δημιουργίας ενός πραγματικά μοναδικού καταδυτικού πάρκου το οποίο θα προσελκύσει επισκέπτες όχι απλά από όλη την Ελλάδα αλλά από ολόκληρο τον κόσμο.
Αμύθητος αρχαιολογικός θησαυρός
«Μιλάμε για μία αρχαιολογική ολότητα, με το Ποντικόκαστρο που αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο που έχει μεγάλο χρονολογικό αποτύπωμα και πάρα πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία αρχαιολογικά. Αυτό που μας ενδιαφέρει πάρα πολύ και είναι κομβικό, είναι ότι εκτίνεται στο χρόνο καθώς δεν υπάρχουν αρχαία μόνο από μία εποχή, αλλά από τα Αρχαϊκά χρόνια 7ος αιώνα πΧ έως και τα Βυζαντινά ενώ λένε ότι το λιμάνι της Αρχαίας Φειάς καταστράφηκε από το μεγάλο σεισμό του 550-551 μΧ και γι αυτό υπάρχει το μεγάλο βύθισμα στη περιοχή. Μετά είχαμε τους Δυτικούς που είχαν έρθει, τους Ενετούς και τους Φράγκους. Όλοι όσοι πέρασαν από εδώ, άφησαν το αποτύπωμα τους» τόνισε ο Στ. Καραγιαννάκης μιλώντας στην «Πρώτη» ενώ σημείωσε «Σίγουρα τα ευρήματα όπως τα μεγάλα τοιχία μπορούν να μαρτυρούν την ύπαρξη οχύρωσης λιμανιού στο Ματζάκουρα. Κάτι ανάλογο έχουμε στο αρχαίο λιμάνι της Κυλλήνης, που είχε γίνει μεγάλη έρευνα από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με το Γαλλικό Πανεπιστήμιο της Marseille».
Ουσιαστικά η ομάδα της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, πραγματοποίησε την τελική αυτοψία και αυτή τη στιγμή είναι έτοιμο ένα προσχέδιο προγραμματικής σύμβασης το οποίο όλοι ευελπιστούν ότι στις αρχές του νέου έτους θα υπογραφή από τον Δήμο Πύργου και το υπουργείο Πολιτισμού, προκειμένου να πραγματοποιηθεί μία ουσιαστική ανασκαφή η οποία θα αναδείξει περισσότερο τη περιοχή. Πρόκειται ουσιαστικά για μία 3ετή ή 5ετή έρευνα, και στη περιοχή της Αρχαίας Φειάς από το Μάιο του 2025, θα βρεθούν από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, πάρα πολλές ειδικότητες προκειμένου να αναδειχθεί ο χώρος όπως πραγματικά του αξίζει, κάτι που θα οδηγήσει και στη δημιουργία Καταδυτικού Πάρκου, όπως αντίστοιχο υπάρχει στη περιοχή της Περιστέρας στην Αλόννησο αλλά και στην ανάπτυξη ενός επισκέψιμου ενάλιου καταδυτικού χώρου.
Στο βυθό της Αρχαίας Φειάς υπάρχουν κάποια αντικείμενα τα οποία έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον όπως μία άγκυρα, με δύο οπές και κάποιες οπές και στην πίσω όψη που είναι ένα πρωτοφανές- πρωτόγνωρο αντικείμενο το οποίο δεν έχουν ξαναδεί οι ερευνητές, σπόνδυλοι κιόνων που μαρτυρούν κτίσματα τα οποία υπήρχαν στη περιοχή πριν τη βύθιση της και μάλιστα μεγάλα κτίσματα και ίσως κάποιο Ιερό λόγω και του ψηφιδωτού το οποίο βρίσκεται σε βάθος περίπου δύο (2) μέτρων, το οποίο αυτή τη περίοδο λόγω του καιρού έχει σκεπαστεί και κάτι αντίστοιχο υπάρχει στο Παυλοπέτρι Λακωνίας, στην Επίδαυρο, στην Κυλλήνη, έχουμε και στην Φειά το ίδιο.
«Πάντα στην αρχαιολογία βαδίζουμε και έχουμε υποθέσεις στο μυαλό μας. Θεμιτό θα ήταν να υπάρχει κάτι τέτοιο και σαφώς μπορεί να έχουμε έναν Ναό. Η θρησκεία στα αρχαία χρόνια έπαιζε μείζονα ρόλο στην κοινωνία των ανθρώπων της εποχής εκείνης και αφού είχαμε την Αρχαία Φειά που ήταν το επίνειο της Ολυμπίας σαφώς ήταν μία περιοχή με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον καθώς η Ολυμπία ήταν και το κέντρο των Ολυμπιακών Αγώνων. Η Ηλεία έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αρχαιολογικό αλλά σε θάλασσα έχουμε την Κυλλήνη και τη Φειά και περιμένουμε με ανυπομονησία να προχωρήσουμε στην έρευνα» σημείωσε χαρακτηριστικά η ομάδα των ερευνητών.
Όπως τόνισαν οι κκ. Καραγιαννάκης, Μάλλιου και Πατσούρου, η συνδρομή τόσο της προηγούμενης όσο και της σημερινής Δημοτικής Αρχής είναι αμέριστη.
Όσο αφορά το οικονομικό όφελος το οποίο θα υπάρξει από τη δημιουργία καταδυτικού πάρκου στη περιοχή της Αρχαίας Φειάς, είναι ανυπολόγιστη καθώς
τα καταδυτικά κέντρα και ο καταδυτικός τουρισμός έχει αύξηση σε όλη την Ελλάδα και καταδύεται πολύ κόσμος. Στην Αίγυπτο και την Τουρκία, έχει προχωρήσει πολύ ο καταδυτικός τουρισμός. «Είναι κρίμα που η Ελλάδα να είναι πίσω σε αυτό το κομμάτι έχοντας τέτοιες περιοχές, με τόσο μεγάλο ενδιαφέρον αρχαιολογικό. Αρχαία ναυάγια σαν αυτά τα οποία έχουμε εδώ δεν υπάρχουν έξω» τόνισαν οι ερευνητές.
Η Εφορεία Εναλίων δημιουργήθηκε το 1976 και έχει κάνει πολλές έρευνες και προσπαθεί να θωρακίσει και να προστατέψει την πολιτιστική μας κληρονομιά όσο αφορά τις ακτές και τα υποθαλάσσια.
«Όταν γίνει η ανασκαφή θα έρθουν πολύ περισσότερα πράγματα στο φως. Τώρα εμείς μπορούμε να μιλάμε για ότι έχουμε δει. Θα υπάρξει επίσημη ανακοίνωση για όλα τα στοιχεία που εμείς οφείλουμε να διερευνήσουμε, ενώ θα καταλήξουμε και σε ένα επιστημονικό συμπέρασμα για όλη τη περιοχή αλλά και για κάθε σημείο ξεχωριστά. Σκεφτείτε να εμφανιστεί όλο το ψηφιδωτό ή ο ένα κίονας να γίνουν τρείς ή τέσσερις . Να αποκαλυφθεί το ναυάγιο στο Τηγάνι ή να βρεθεί και άλλο ναυάγιο, καθώς τώρα έχουμε ενδείξεις. Δυστυχώς στο παρελθόν έχουν συλήσει αυτά τα σημεία από κάποιους τους οποίους δεν γνωρίζουμε αλλά έχουμε ακούσει διάφορα και είναι κρίμα».
Όλα όσα θα έρθουν στο φως από την έρευνα, θα μπορέσουν να συντηρηθούν αλλά και να προστατευτούν όπως έγινε και στις Κιτριές Μεσσηνίας, όπου εντοπίστηκε ψηφιδωτό, έγινε η συντήρηση του εντός της θάλασσας με διάφορα κονιάματα όπου κολλήθηκαν ψηφίδες που είχαν αποκολληθεί με το πέρασμα του χρόνου.
Όσο για τα ευρήματα τα οποία είναι θαμμένα στην άμμο και αναμένεται να αποκαλυφθούν, σύμφωνα με την ομάδα των ειδικών, προστατεύονται από την ίδια τη φύση. Η άμμος προστατεύει και κρατά σε άριστη κατάσταση ότι έχει βυθιστεί μέσα σε αυτή ενώ σε ότι βρίσκεται στο νερό υπάρχουν επικαθίσεις. «Έχουμε δει το μισό να είναι θαμμένο και το μισό όχι, και αυτό το οποίο είναι θαμμένο είναι διατηρημένο τέλεια και ότι δεν ήταν θαμμένο έχει επικαθίσεις και φθορές. Το ξύλο όσο είναι στην άμμο συντηρείται τέλεια, ενώ ότι είναι εκτός εξαϋλώνεται. Έχουμε σκαριά και ναυάγια που έχουν σωθεί τα μισά, δηλαδή το κομμάτι που ήταν θαμμένο. Ότι βγάλουμε από την άμμο θα είναι και σε πολύ καλή κατάσταση.
Στο Τηγάνι γίνεται έρευνα και εκεί και τη πρώτη φορά που ήρθαμε στο σημείο κάναμε βουτιά και εκεί και βρέθηκε κεραμική και εκεί έχουμε ενδείξεις για ναυάγιο που θα το βρούμε όλο αυτό. Από εκεί και πέρα πρέπει να συσχετιστεί και με τη περιοχή καθώς η Φειά ήταν ένα μεγάλο πέρασμα και τα νησάκια αυτό εξυπηρετούσαν» υποστήριξαν οι ερευνητές.
Η Αρχαία Φειά
Σύμφωνα με τον κόμβο «Οδυσσέας» του υπουργείου Πολιτισμού, «η Φειά ή Φεά αποτελούσε κατά την αρχαιότητα σημαντικό λιμάνι, επίνειο της Πισάτιδας και όριό της με τη βορείως κειμένη περιοχή της Κοίλης Ήλιδας. Όταν η Ήλιδα υπέταξε την Πίσα και τις άλλες πόλεις ως περιοίκιδες, η Φειά λειτούργησε ως το δεύτερο σε σπουδαιότητα μετά την Κυλλήνη λιμάνι του ηλειακού κράτους».
Στη Βυζαντινή περίοδο, όπως περιγράφεται, «το οικοδομικό υλικό της αρχαίας ακρόπολης χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή κάστρου, στα κατώτερα μέρη της τοιχοποιίας του οποίου διατηρήθηκε το αρχαίο τείχος με εμφανή τα ίχνη επισκευής του από τους μετέπειτα (από το 1204 και εξής) Φράγκους κατακτητές του».
Το φρούριο, όπως προτίθεται, «είναι γνωστό στις πηγές ως Ποντικόκαστρο (πρώτη μνεία το 1111), ονομασία την οποία οφείλει κατά μια ερμηνεία στον πόντο, το προσηγορικό των θαλασσών (ποντικό, παραθαλάσσιο κάστρο) ή κατά μια άλλη εκδοχή στην ομοιότητα της κάτοψης του λόφου με ποντικό».
Την δεκαετία του 1950, θα αρχίσουν οι πρώτες υποβρύχιες αναγνωριστικές έρευνες, αρχικά από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή (Κρήτη, Χίος, Ηραίο Περαχώρας, Κεγχραιές) και, αργότερα, από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία στο λιμάνι της αρχαίας Φειάς στην Ηλεία, υπό την διεύθυνση του Ν. Γιαλούρη, του πρώτου Έλληνα καταδυόμενου αρχαιολόγου.
Σχετικά με τις έρευνες, που πραγματοποίησε ο αρχαιολόγος Νίκος Γιαλούρης, τόσο υποθαλάσσια όσο και παράκτια στον κόλπο της Φειάς, απέδωσαν πλούσια και ποικίλα αρχαιολογικά ευρήματα».
Τη διαχρονικότητα της θέσης αποδεικνύει, σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, «η εύρεση θραυσμάτων αγγείων όλων των εποχών, από τη Μυκηναϊκή μέχρι την Ύστερη Ρωμαϊκή εποχή, τόσο εντός της θαλάσσης, όσο και στην ξηρά».
Άξια αναφοράς, συνεχίζεται, «είναι τα δυο κυκλαδίτικα ειδώλια, χρονολογούμενα στα τέλη της 3ης χιλιετίας, τα οποία, όπως επισημαίνει ο Νίκος Γιαλούρης, υποδηλώνουν τη χρήση του λιμανιού ήδη από αυτή την εποχή, αλλά και τις σχέσεις της δυτικής Πελοποννήσου με το Αιγαίο και τον Κυκλαδικό Πολιτισμό, ενώ στη νησίδα «Τηγάνι» οι έρευνες απέδωσαν ευρήματα των κλασικών έως ρωμαϊκών χρόνων».
…ὁλκάδαὁρμοῦσανἐνΦειᾷτῇἨλείωνεὑρών[…] Θουκιδίδου Ιστορίαι
1973: Οι υποβρύχιοι κολυμβητές βρήκαν αγγεία και εργαλεία στον Κόλπο Ανδρέα, κοντά στον Πύργο της Δυτικής Πελοποννήσου και αποκάλυψαν τότε την αρχαία ελληνική πόλη Φειά, όπου συνδεόταν με την Ολυμπία με ιερό δρόμο και φαινόταν να είναι 3.500 ετών. Δύο επαγγελματίες βατραχάνθρωποι και ένας ερασιτέχνης υποβρύχιος δύτης βυθισμένοι στις 15 Οκτωβρίου στα γαλανά νερά του κόλπου, κάτω από το μάτι μιας κάμερας Visnews, βρήκαν και έφεραν στην ξηρά τεμάχια από σπασμένα αγγεία και αμφορείς. Τα ευρήματά τους ήταν τα τελευταία αιώνων που έπρεπε να ανασυρθούν από τον βυθό σε αυτόν τον κόλπο. Τόσο μεγάλη ήταν η συλλογή στον βυθό της θάλασσας που ένα μικρό σπίτι στο κοντινό χωριό του Αγίου έγινε ένα μουσείο για αυτούς με κομμάτια κίονες, νομίσματα, εργαλεία και άλλα λείψανα της χαμένης πόλης. Τα μικρότερα αντικείμενα που ανακτήθηκαν θεωρήθηκαν ότι έχουν ριχτεί στον Κόλπο από τους κατοίκους της Πελοποννήσου κατά τον Μεσαίωνα. Αλλά η ανακάλυψη ενός μεγάλου κεφαλιού και μαρμάρινων πλακών οδήγησε το Ελληνικό Αρχαιολογικό Τμήμα να διεξαγάγει έρευνα κάτω από τα κύματα.
Η ανακάλυψή τους: μια πόλη με ναούς και σπίτια σε ερείπια που θα μπορούσαν να δουν μέσα από το νερό σε ήρεμη μέρα με καθαρό ουρανό. Η πόλη ήταν η Φειά συνδεδεμένη στην αρχαιότητα με τη μυθική Ολυμπία με ιερό δρόμο που αναφέρεται στα γραπτά του Ομήρου. Η Φειά (Φειαί) ήταν πολίχνη, λιμάνι της αρχαίας Ηλείας στην χώρα των Πισατών. Ήταν κτισμένη σε φυσικό κόλπο πάνω σε μικρό νησί (δεν υπάρχει σήμερα) δίπλα στην ξηρά και καταστράφηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ.. Βρισκόταν κοντά στο σημερινό Κατάκολο, δίπλα στο ποταμό Ιάρδανο και ήταν σημαντικό λιμάνι της Ηλείας. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο οι Αθηναίοι κατέλαβαν την πολίχνη και χρησιμοποίησαν το λιμάνι της σαν βάση για τις πολεμικές επιχειρήσεις τους στην Ηλεία. Η Φειά καταστράφηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. από σεισμό και καταβυθίστηκε. Στην θέση της ακρόπολης χτίστηκε από τους Φράγκους κάστρο το οποίο διασώζεται ακόμα και σήμερα, το γνωστό Ποντικόκαστρο ή Μπελβεντέρε.
Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες έγιναν το 1911. Το 1973 το Ινστιτούτο ενάλιων αρχαιολογικών ερευνών έκανε έρευνες στη θαλάσσια περιοχή του κόλπου Άγιος Ανδρέας κοντά στο Κατάκολο, όπου και βρισκόταν η πόλη. Ανελκύστηκαν πολλά αρχιτεκτονικά μέλη και κίονες. Η θέση της αρχαίας πολίχνης-Λιμένα έχει εντοπιστεί σε βάθος 5 μέτρων στον βυθό της θάλασσας.
Οι αρχαιολόγοι πίστευαν ότι η πόλη καταστράφηκε από σεισμούς πέντε αιώνες πριν από τον Χριστό. Ο Όμηρος πίστευε ότι η Φεία υπήρχε μεταξύ 1433-1283 π.Χ.
