Με αφορμή την έκδοση της τελευταίας του ποιητικής συλλογής «Πυροβάτες και Τεχνουργοί» μοιράζεται τις σκέψεις του
«Νομίζω πως η τοπική κοινωνία δεν με έχει “εκμεταλλευτεί” καθόλου και σε κανένα τομέα»
«Δεν νομίζω ότι υπάρχει μέλλον για την αριστερά σήμερα»
«Είμαστε μία χώρα μικρή, παρά το γεγονός ότι κάποιοι θέλουν να τη βλέπουν πολύ μεγάλη»
Συνέντευξη στον Μιχάλη Δημητρόπουλο
Είναι κοινό μυστικό στα «ενδότερα» της σύγχρονης δημοσιογραφίας πως συνήθως οι συνεντεύξεις είναι άγευστες, άοσμες, αποστειρωμένες. Μάλιστα, είναι πλήρως αποδεκτή πρακτική πλέον, η αποστολή ερωτήσεων με mail και η γραπτή απάντησή τους από τον συνεντευξιαζόμενο. Ωστόσο, πολύ σπάνια, όταν συναντάς κάποιον που μετρά την κάθε του λέξη και η κάθε του λέξη μετρά, προκύπτει μία άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη -τουλάχιστον για τον υπογράφοντα.
Συνάντησα τον Ανδρέα Φουσκαρίνη στο σπίτι του, στην Ανδραβίδα. Αφορμή η τελευταία του ποιητική συλλογή «Πυροβάτες και Τεχνουργοί». Στην λιτή, αλλά κομψή έκδοση μικρού σχήματος, περιλαμβάνονται 34 ποιήματα, που άρχισαν να γράφονται μετά την έκδοση της προηγούμενης συλλογής «Φρυκτωρίες» (2010) μέχρι και πρόσφατα. Το εξώφυλλο κοσμεί έργο της Κατερίνας Γώτη, που παρουσιάζει μια Προμηθεϊκή μορφή να σπρώχνει τον βράχο προς την κορυφή. Η συλλογή κυκλοφόρησε σε 200 αντίτυπα εκτός εμπορίου.
Πεσιμισμός;
Ο κριτικός Κώστας Λογαράς στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Περί Ου», γράφοντας για το «Πυροβάτες και Τεχνουργοί» αναφέρει μεταξύ άλλων πως «μπορεί μεν να αποδίδεται γκρίζο το χρώμα ενός πεσιμιστικού πνεύματος και η έντονη μοναξιά που είναι διάχυτη παντού, όμως πίσω από τα φαινόμενα υποφώσκει ένας ευρύτερος στοχασμός ζωής. Βαθιά ερωτηματικά της ύπαρξης». Από την άλλη, ο κριτικός Χρήστος Μαυρής στο Ποιείν.gr γράφει πως «αν υπήρχε η δυνατότητα να διαβάσει την καινούργια ποιητική συλλογή του Ανδρέα Φουσκαρίνη που τιτλοφορείται “Πυροβάτες και τεχνουργοί” ο Άρθουρ Σοπενχάουερ, ένας από τους βασικότερους εκφραστές του πεσιμισμού, σίγουρα ο γερμανός φιλόσοφος θα έτριβε τα χέρια-του από χαρά και ικανοποίηση».
Διαβάζοντας την ποιητική συλλογή του Ανδρέα Φουσκαρίνη κλίνω προς την άποψη του Κώστα Λογαρά. Ο πεσιμισμός διαχύθηκε σε όλη την ελληνική κοινωνία τα χρόνια της οικονομικής κρίσης και ακόμα περισσότερο τα χρόνια της πανδημίας. Ο ποιητής παρατηρεί τους ανθρώπους, παρατηρεί την κοινωνία.
«Αρκετά από τα ποιήματα της συλλογής γράφτηκαν την περίοδο πανδημίας. Η απαισιοδοξία που υπάρχει σε αυτά ίσως να οφείλεται στον εγκλεισμό που ζήσαμε στην αρχή της πανδημίας. Μάλιστα, υπάρχει και ένα ποίημα με τίτλο «Πρωταπριλιά 2020» που γράφτηκε ειδικά για αυτή την περίοδο και προδημοσιεύτηκε σε ένα ηλεκτρονικό περιοδικό», μου λέει ο Ανδρέας Φουσκαρίνης.
-Πως λειτουργείτε όταν γράφετε; Έχετε συγκεκριμένο πρόγραμμα;
«Δεν υπάρχει κανόνας. Όπως έλεγε κι ο μακαρίτης και συντοπίτης μας Γιώργος Παυλόπουλος “το ποίημα πολλές φορές σε περιμένει εκεί που δεν το περιμένεις”. Υπάρχει δηλαδή, αλλά εσύ δεν το ξέρεις ακόμη, δεν το έχεις γράψει. Εκείνο όμως υπάρχει και σε περιμένει σε μία… στροφή του δρόμου. Αν πάρεις τη στροφή το συναντάς και το παρουσιάζεις. Δεν έχω συγκεκριμένο πρόγραμμα. Δεν σηκώνομαι το πρωί και αρχίζω να γράφω. Δεν υπάρχουν ωράρια, όποτε έρθει… Η πρώτη λέξη θα φέρει τη δεύτερη κι η δεύτερη την τρίτη και τελειώνει γρήγορα. Μετά φυσικά χρειάζεται και την σχετική επεξεργασία, γιατί συνήθως η πρώτη γραφή δεν είναι πάντοτε η καλύτερη».
Η σύντροφος της ζωής του
Στο δωμάτιο μπαίνει η σύντροφος της ζωής του για 40 χρόνια. Η Διατσέντα Φανού-Φουσκαρίνη. Σερβίρει καφέ. Παίρνω την ευκαιρία να την ρωτήσω πώς είναι το να μοιράζεσαι τη ζωή σου με έναν ποιητή. Υπάρχουν στιγμές απομόνωσης;
«Απομονώνεται πολλές φορές στο γραφείο, αλλά υπάρχουν και πολλές περιπτώσεις που γράφει μαζί μας. Έχει δύο φάσεις γραφής: να είναι με κόσμο, να είναι απομονωμένος. Πολλές φορές γράφει ενώ είμαστε μαζί και τα λέμε. Εμπνέεται από τους ανθρώπους ο Ανδρέας. Παρατηρεί τους ανθρώπους. Απολαμβάνω τη σκέψη του. Απολαμβάνω τις γνώσεις του στην ιστορία. Ο ποιητής πρέπει να ξέρει ιστορία», μου λέει η Διατσέντα.
Ποιητής και ιστορία
Ο Ανδρέας Φουσκαρίνης σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Αγαπάει με πάθος την ιστορία. Την χρησιμοποιεί συχνά στα ποιήματά του. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα της συλλογής «Ο Κλαύδιος»:
Τον είπαν καθυστερημένο και χαζό, βλάκα με περικεφαλαία
Κι ο Αύγουστος τον σιχαινόταν σαν τις πολλές του αμαρτίες.
Κάθε φορά που τον έβλεπε μπροστά του
Να σέρνει με απόγνωση και τρόμο το άρρωστο ποδάρι του
Άλλαζε αμέσως δρόμο.
Να μην κυκλοφορεί ποτέ μες στο παλάτι μου, τους πρόσταζε,
Όταν κάνω τις βόλτες μου εγώ για να σκεφτώ.
Πρέπει να είμαι ψύχραιμος κάθε φορά που παίρνω αποφάσεις.
Έτσι, σαν βλάκας έζησε ο Κλαύδιος
Έτσι σαν βλάκας τα κατάφερε και κάθισε στο θρόνο των καισάρων
Κι έζησε χρόνια αρκετά σαν imperator
Κι ας τον περιγελούσαν όλοι από πίσω του
και τον ξευτέλιζαν κρυφά για να γελάσουν.
Ο μόνος από την οικογένεια της Λιβίας άλλωστε
που επέζησε τόσων κινδύνων μέσα στο φονικό παλάτι
Ζώντας γι’ αυτό που επιθυμούσε πιο πολύ η καρδιά του,
Το γράψιμο και μόνο.
Το μόνο που του διέφυγε, αλλοίμονο,
Το μόνο που δεν πρόβλεψε εγκαίρως
Ο πόθος ο βαθύς της Αγριππίνας της Νεότερης
Να δει τον Νέρωνα στο θρόνο του
Όσο το δυνατόν πιο γρήγορα.
-Ο ποιητής θέλει να σχολιάσει την ιστορία;
«Όχι. Σχολιάζει το σήμερα. Η ιστορία είναι το έναυσμα. Το γνωστό. Που θα σε φέρει στο σήμερα, στο άγνωστο. Για παράδειγμα ο Κλαύδιος ήταν ένας που έγινε κατά τύχη -για να μην πω κατά λάθος- αυτοκράτορας. Ήταν το «βδέλυγμα» της γυναίκας του Οκταβιανού, κάνεις δεν περίμενε πως θα γινόταν αυτοκράτορας, αλλά έγινε αυτοκράτορας μετά τη δολοφονία του Καλιγούλα. Παντρεύτηκε την περίφημη Αγριππίνα και δολοφονήθηκε από αυτή για να ανέβει στο θρόνο ο Νέρων».
-Ο οποίος Νέρων υπήρξε τόσο τρελός όσο έχει επικρατήσει στο θυμικό των ανθρώπων, ή όχι;
«Έχω μία άλλη αντίληψη ως ιστορικός, που την έχουν κι άλλοι φυσικά. Ότι ο Νέρων, πέραν από τις γνωστές τρέλες που όντως έκανε, ενδεχομένως είχε και ένα πρόγραμμα μεταρρύθμισης. Αυτή η περίφημη φωτιά στο κέντρο της Ρώμης ήταν μια προσπάθεια να αναμορφώσει την πόλη, να ξαναχτίσει την πόλη από την αρχή. Η φωτιά μπήκε στην παραγκούπολη της Ρώμης. Κατέστρεψε τις παλιές παράγκες για να φτιάξει μία καινούργια Ρώμη. Δεν πρόλαβε βέβαια γιατί δολοφονήθηκε και την πλήρωσαν οι Χριστιανοί…».
-Ο Νέρων, πιθανόν, είχε ένα όραμα, δηλαδή. Ερχόμενοι στο σήμερα. Υπάρχουν πολιτικοί με όραμα σήμερα;
«Δύσκολο να το πω αυτό και για την Ελλάδα και για την Ευρώπη. Πριν μερικά χρόνια, φάνηκε ότι στη Γαλλία εμφανίστηκε ένας πολιτικός με όραμα, ο Μακρόν, αλλά τελικά δεν είδαμε κανένα όραμα στην πράξη, ή τουλάχιστον δεν είχε διάρκεια. Για κάποιον άλλον μου είναι δύσκολο να μιλήσω. Η πολιτική έχει αρχίσει και μας απωθεί όλους».
-Και τελικά έγιναν οι ευρωπαίοι ακροδεξιοί ή απλά η αριστερά δε μπορεί να εκφράσει πλέον την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα;
«Σίγουρα δεν μπορεί να τα εκφράσει, γιατί η αριστερά έχει μένει σε μία εποχή που έχει περάσει ανεπιστρεπτί, στην εποχή της Ρωσικής Επανάστασης και της Σοβιετικής Ένωσης, που ανατράπηκε από τα ίδια της τα λάθη. Εξακολουθούν να σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο, με τα ίδια εργαλεία. Τον Μαρξ δεν τον διαβάζουν με σημερινή ματιά, παρά μόνο με τον τρόπο που ξέρανε από την εποχή του Κομουνιστικού Μανιφέστου. Δεν νομίζω ότι υπάρχει μέλλον για την αριστερά σήμερα. Παλιότερα φαινόταν πως υπήρχε, σήμερα όχι.
Τώρα για το εάν έγιναν οι ευρωπαίοι ακροδεξιοί, δεν ξέρω. Και την δεκαετία του ‘30, στον μεσοπόλεμο, οι Γερμανοί έγιναν ναζιστές, τι τους οδήγησε εκεί; Και είχαν μια εξαιρετική δημοκρατία τότε, την περίφημη δημοκρατία της Βαϊμάρης και έβγαλαν πρώτο κόμμα τους ναζί, με όποιες συνέπειες είχε μετά αυτό για τον κόσμο. Δεν ξέρω αν ζούμε μια ανάλογη εποχή. Αυτό που μπορώ να πω είναι πώς όταν δεν λύνονται τα προβλήματα, ο πολίτης παύει να είναι πολίτης και στρέφεται προς κατευθύνσεις που ενδεχομένως να πιστεύει πως μπορούν να του δώσουν λύσεις στα προβλήματά του. Πιστεύω ότι αυτό συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη. Εάν λυθούν τα προβλήματα θα σταματήσει και η άνοδος της ακροδεξιάς σε αυτή την έκταση».
-Ο Έλληνας διαβάζει;
«Ελάχιστα. Αυτό δείχνουν και οι κυκλοφορίες των βιβλίων και των περιοδικών, ακόμα και των εφημερίδων».
-Παλιότερα διάβαζε περισσότερο;
«Δεν θα το έλεγα. Όταν ο Σεφέρης έβγαλε την «Στροφή» πουλήθηκε μόνο σε 200 αντίτυπα».
Γλώσσα
Πρόσφατα είχαμε τα αποτέλεσμα των Πανελλαδικών Εξετάσεων. Οι περισσότεροι μαθητές «πάτωσαν» στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας. Θέλω να μάθω την άποψη του ποιητή, αλλά και επί χρόνια δασκάλου Ανδρέα Φουσκαρίνη για το θέμα. Η εύκολη εξήγηση που έχω στο μυαλό μου και τη βάζω στο τραπέζι της συζήτησης είναι η σχέση εξάρτησης των νέων με τα smartphone τους και η απόσπαση προσοχής που προκαλεί.
Ωστόσο, ο Ανδρέας Φουσκαρίνης έχει πιο διεισδυτική ματιά: «Οι νέοι περνούν πολλές ώρες με τα smartphone, είναι η βιβλιοθήκη τους θα έλεγα. Ενδεχομένως να παίζει κάποιο ρόλο. Ίσως όμως θα έπρεπε το μάθημα των Νέων Ελληνικών και της Έκθεσης να αλλάξει τρόπο διδασκαλίας. Ο τρόπος που διδάσκεται σήμερα είναι εντελώς απαρχαιωμένος και δεν ευχαριστεί τα παιδιά και πολλά από τα κείμενα επίσης δεν ευχαριστούν τα παιδιά. Πρέπει να γίνει και επιλογή νέων κειμένων, πιο σύγχρονων, και εν πάση περιπτώσει δεν είναι απαραίτητο να σε βάλει να γράφεις μία έκθεση με τους συγκεκριμένους κανόνες που γράφεται μία έκθεση: πρόλογος-κύριο θέμα-επίλογος. Μπορεί κάλλιστα να αντικατασταθεί αυτή με την γραφή ενός δικού σου κειμένου με αφορμή ένα άλλο κείμενο που σου δίνουν να διαβάσεις εκείνη τη στιγμή. Νομίζω ότι αυτό θα ήταν η μεγαλύτερη μεταρρύθμιση που μπορούσε να γίνει σε αυτό το μάθημα. Δε βλέπω όμως να το κάνει κανένας υπουργός Παιδείας και δεν το προτείνει και κανένας».
-Ο Παπαδιαμάντης μεταφράζεται;
«Υπάρχουν δύο απόψεις. Και ναι και όχι. Βασικά δεν μεταφράζεται, γιατί αυτή η μαγεία που σου δίνει η γλώσσα του Παπαδιαμάντη δεν αποδίδεται από κανέναν μεταφραστή. Έχουν γίνει απόπειρες και έχουν κυκλοφορήσει μεταφράσεις έργων του Παπαδιαμάντη, δεν με ικανοποίησαν, προτιμώ το πρωτότυπο. Τώρα για τα παιδιά αυτό είναι ένα πρόβλημα. Πρόκειται για μία παλιότερη φάση της γλώσσας, την οποία σε γενικές γραμμές αγνοούν. Αλλά με λίγη βοήθεια μπορούν να το διαβάσουν. Ελληνικά είναι στο κάτω-κάτω, δεν είναι άλλη γλώσσα. Αν δε μπορείς να διαβάσεις ένα κείμενο του 19ου αιώνα, τι θα γίνει με τα κείμενα του 4ου αιώνα π.Χ., με τα κείμενα του Θουκυδίδη;».
-Ο μαθητής μπορεί να διαβάσει Πλάτωνα στο πρωτότυπο;
«Ο μαθητής που είναι στην Θεωρητική Κατεύθυνση πρέπει να μπορεί. Και πρέπει το σχολείο να του δώσει εκείνα τα μέσα που οφείλει. Εκεί χρειάζονται οι καλές και σχολιασμένες μεταφράσεις. Γι’ αυτό οι καλές μεταφρασμένες εκδόσεις, έχουν στη μία σελίδα το πρωτότυπο και στην άλλη την απόδοση στα νέα ελληνικά. Κι εκεί ανακαλύπτεις ότι πολλές λέξεις που νόμιζες ότι είναι σημερινές, θα τις βρεις μέσα στον Θουκυδίδη, ή μέσα στον Ηρόδοτο, ή στον Πλάτωνα, σε οποιονδήποτε αρχαίο συγγραφέα. Κι εκεί φαίνεται η συνέχεια της γλώσσας».
-Θουκυδίδης. Διδάσκεται διεξοδικά στα αμερικανικά πανεπιστήμια, στις αμερικανικές στρατιωτικές και διπλωματικές σχολές, εδώ δεν διδάσκεται.
«Και δεν είναι το μόνο που δεν διδάσκεται στην Ελλάδα… Η αξία του Θουκυδίδη φάνηκε μόλις έπεσε το Σοβιετικό καθεστώς, μόλις ανατράπηκε το λεγόμενο ανατολικό μπλοκ. Τότε άρχισε να παίρνει μεγάλη έκταση και να διαδίδεται η μελέτη του Θουκυδίδη στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Επειδή ο Θουκυδίδης δεν είναι απλά ένας ιστορικός, είναι ένας φιλόσοφος της ιστορίας, ένας ιστορικός με άποψη για τα γεγονότα και για την εξέλιξη της ιστορίας, της πολιτικής και της ανθρώπινης φύσης. Η βασική ιδέα του Θουκυδίδη είναι ότι για να υπάρξει ισορροπία στην κοινωνία θα πρέπει να υπάρχουν δύο ισχυρές αντίρροπες δυνάμεις. Στην εποχή του ήταν η Αθήνα και η Σπάρτη. Όταν λείψει η μία δύναμη, μετά έρχεται το χάος. Αυτό συνέβη στον 20ο αιώνα με την πτώση του ανατολικού μπλοκ και με την μονοκρατορία των ΗΠΑ. Τώρα έχουν ισορροπήσει λίγο τα πράγματα γιατί έχει εμφανιστεί ένα καινούργιο αντίπαλο δέος που είναι η Κίνα. Κι έτσι πιστεύω πως τα πράγματα θα είναι καλύτερα στο μέλλον σε ότι αφορά την ισορροπία του τρόμου».
Πώς ξεκίνησε το γράψιμο
Ο Ανδρέας Φουσκαρίνης γεννήθηκε στην Ανδραβίδα τον Σεπτέμβριο του 1948, όπου εξακολουθεί να ζει. Εργάστηκε στη μέση εκπαίδευση. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, ενώ το σχολικό έτος 1985-1986 φοίτησε στη Σχολή Επιμόρφωσης Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης της Πάτρας. Το βιογραφικό του σημείωμα αναφέρει πως «ασχολείται με τη λογοτεχνία από τα μαθητικά του χρόνια ενώ έχει δημοσιεύσει κείμενά του από την εποχή που ήταν ακόμη φοιτητής σε διάφορα έντυπα του κέντρου και της περιφέρειας». Πώς ξεκίνησε όμως όλο αυτό;
-Πότε θυμάστε τον εαυτό σας να πιάνει ένα κομμάτι χαρτί και ένα μολύβι και να αρχίσετε να γράφετε ένα στίχο;
«Από τις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου. Με κέντρισαν τα πρώτα ποιήματα που διάβασα».
-Ποια ήταν αυτά;
«Ο Βαλαωρίτης, όσο κι να φαίνεται περίεργο σήμερα. Τότε στα σχολεία διδασκόταν ποίηση και λογοτεχνία μέχρι και την γενιά του Παλαμά. Και φυσικά ο Βαλαωρίτης έπαιζε ένα πολύ μεγάλο ρόλο στα σχολικά προγράμματα. Το πρώτο βιβλίο που αγόρασα ήταν τα Άπαντα του Βαλαωρίτη. Τον είχα μελετήσει πολύ και με είχε επηρεάσει θα έλεγα. Σήμερα όχι βέβαια, γιατί δεν αντέχω τον βερμπαλισμό του και τη φλυαρία του, έχω άλλον τρόπο πιο συνοπτικό».
-Στο σπίτι σας υπήρχαν βιβλία;
«Όχι, στο σπίτι ήμουν ο μόνος που αγόραζε και διάβαζε βιβλία. Μόνο η πιο μικρή αδερφή μου αγόραζε βιβλία αισθηματικά».
-Πότε είπατε μέσα σας πως έχω γράψει κάτι που αξίζει να το εκδώσω;
«Σε σχετικά μεγάλη ηλικία, μετά το Πανεπιστήμιο. Κοντά στα 30 μου. Τότε εξέδωσα την πρώτη ποιητική μου συλλογή, το «Πρελούντιο». Βασικά για το διαβάσουν οι λίγοι φίλοι μου. Και αυτός είναι ο σκοπός μου πάντα. Δεν είμαι της μαζικής κουλτούρας. Ούτε γράφω αυτά τα αισθηματικά που γίνονται best seller σήμερα. Πιστεύω ότι κανένα βιβλίο μου δεν πρόκειται να γίνει ποτέ best seller!».
Ξεκάθαρη ματιά
Η συζήτηση με τον Ανδρέα Φουσκαρίνη είναι απολαυστική. Και συνεχίζεται ελεύθερα. Οι απαντήσεις του ξεκάθαρες. Η ματιά του ξεκάθαρη.
-Ανδραβίδα και Λεχαινά, δύο πόλεις που έχουν γεννήσει αρκετούς ανθρώπους των τεχνών και των γραμμάτων. Τι διαφορετικό έχει αυτός ο τόπος σε σχέση με την υπόλοιπη Ηλεία;
«Άγνωστο. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα ίσως, που έλεγε κι ο Ροΐδης. Ξεκίνησε από τον 19ο αιώνα με τον Ανδρέα Καρκαβίτσα και τον αδερφό του Ντίνο Καρκαβίτσα, ο οποίος ήταν εξίσου καλός συγγραφέας, αλλά εντελώς παραγνωρισμένος σήμερα. Άρχισε να δημιουργείται μία παράδοση, στα Λεχαινά, αλλά και στην Ανδραβίδα. Και σήμερα υπάρχουν αρκετά παιδιά και μεγάλοι που έχουν δημιουργήσει ένα όνομα. Ποιητές, πεζογράφοι, συγγραφείς, ζωγράφοι».
-Η τοπική κοινωνία πώς σας «εκμεταλλεύεται» προς όφελός της; Σας έχει γίνει για παράδειγμα κάποια πρόταση να δώσετε διαλέξεις;
«Νομίζω πως δεν με έχουν “εκμεταλλευτεί” καθόλου και σε κανένα τομέα, ούτε καν στην τοπική αυτοδιοίκηση. Μάλιστα, είναι αστείο, πολλές φορές που με ρωτάνε “γιατί δεν βάζεις για Δήμαρχος”, εγώ ρωτάω με τη σειρά μου “όταν είχα βάλει για δημοτικός σύμβουλος με ψήφισες;”. Όχι. Ε, πως θα με ψηφίσει για Δήμαρχο;».
-Υπάρχει πίκρα;
«Όχι, δεν θα το έλεγα. Όταν είχα πολιτεύει στις νομαρχιακές εκλογές είχα πάει εξαιρετικά. Όταν έβαζα για δημοτικός σύμβουλος δεν με ψήφιζαν, έπαιζαν άλλα πράγματα ρόλο προφανώς σε αυτού του είδους τις εκλογές».
-Μα, όταν υπάρχουν άνθρωποι σαν κι εσάς σε ένα τόπο… Υπάρχει πλέον η Δημοτική Βιβλιοθήκη στην Ανδραβίδα, όπου θα μπορούσατε να προσφέρετε…
«Στην τοπική αυτοδιοίκηση δεν είναι πάντα οι καλύτεροι ή οι καταλληλότεροι. Άλλα τους ενδιαφέρουν…».
–Ετοιμάζετε κάτι άλλο για τα επόμενα χρόνια;
«Για ποίηση δεν ξέρω. Μετά την δημοσίευση μιας συλλογής υπάρχει ένα χρονικό διάστημα που περνάει έτσι, δεν έχεις κάτι άλλο να πεις. Αυτό έχω πάθει τώρα. Θεωρητικά τα έχεις πει όλα. Υπάρχουν όμως πολλά κείμενα, διηγήματα κυρίως και δύο μυθιστορήματα, που ελπίζω σε σύντομο χρονικό διάστημα να κυκλοφορήσουν».
-Οι Έλληνες λογοτέχνες προτιμούν να γράφουν διηγήματα ή μυθιστορήματα;
«Παρόλο που έχουν γράψει σχεδόν όλοι οι πεζογράφοι διηγήματα, και κάποιοι κατ’ αποκλειστικότητα, όπως ο Παπαδιαμάντης, ή ο δικός μας ο Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος, οι περισσότεροι Έλληνες συγγραφείς έχουν γράψει μυθιστορήματα».
-Κι όμως δεν έχει γραφτεί ακόμα στην Ελλάδα το «μεγάλο ελληνικό μυθιστόρημα». Όπως το έγραψε ο Δάντης στην Ιταλία, ο Σαίξπηρ στην Αγγλία, ο Γκαίτε στην Γερμανία και διαμόρφωσαν την γλώσσα των χωρών τους.
«Ο λαός λέει “κακό χωριό τα λίγα σπίτια”. Το ίδιο ισχύει και για τις χώρες. Είμαστε μία χώρα μικρή, παρά το γεγονός ότι κάποιοι θέλουν να τη βλέπουν πολύ μεγάλη και ανακαλύπτουν παντού συνομωσίες εναντίον της. Υπάρχει φθόνος, υπάρχουν χίλια πράγματα. Να τώρα θυμήθηκαν τον Καραγάτση και υπάρχει πόλεμος με κριτήρια που δεν είναι λογοτεχνικά, αισθητικά. Ότι ήταν σεξιστής ή ότι άλλο. Μήπως και ο Όμηρος δεν ήταν διαπρύσιος κήρυκας της βίας; Και έχει αποκλειστεί σήμερα από πολλά αμερικανικά πανεπιστήμια».
-Τι σόι κριτική είναι αυτή;
«Δεν είναι κριτική. Είναι η σημερινή άποψη για την σημερινή κοινωνία. Και δεν έχει καμία σχέση με τους παλιούς συγγραφείς. Και δεν έχεις κανένα δικαίωμα να κρίνεις έναν συγγραφέα με κριτήρια μη συγγραφικά. Δε μπορείς να τον κρίνεις για το τι πιστεύει, ή που βρίσκεται πολιτικά. Τον συγγραφέα τον κρίνεις για το έργο του αυτό καθ’ αυτό. Αν το έργο του στην εποχή του ανταποκρίθηκε στις ανάγκες της κοινωνίας είναι ένας επιτυχημένος συγγραφέας. Αν δεν ανταποκρίθηκε άστον στην άκρη του και ασχολήσου με κάτι άλλο».
Τα… μαλλιά του Σοπενχάουερ
Η συζήτησή μας με τον Ανδρέα Φουσκαρίνη έκλεισε αισιόδοξα. Του ζήτησα εάν ήθελε να προσθέσει το οτιδήποτε. Η απάντησή του μάλλον θα έκανε τον Άρθουρ Σοπενχάουερ να τραβά τα μαλλιά του…
«Στην τελευταία εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου μου, όπως και σε άλλη μία που είχε γίνει πριν λίγα χρόνια στα Λεχαινά, προσήλθε μεγάλο πλήθος κόσμου. Και μου έκανε εντύπωση. Γιατί η ποίηση δεν ούτε πανηγύρι, ούτε πολιτική μπροσούρα για να τρέξεις να δεις τον αρχηγό. Μακάρι να έχει μία απήχηση στον κόσμο. Ίσως ο κόσμος να γίνει έτσι καλύτερος».
